Voor een toekomstbestendig economisch model
De geschiedenis zit vol met sleutelmomenten die worden aangegrepen om de wereld te veranderen. Hopelijk evolueert het post-coronatijdperk in positieve richting.
Kapitalisme heeft een onstabiele natuur. De Amerikaanse professor Richard Wolff stelt het als volgt: “als je kamergenoot zo onstabiel was als kapitalisme, dan was je al lang verhuisd of je had je kamergenoot overtuigd om professionele hulp te zoeken.” Ons huidig economisch systeem gaat op en neer – periodes van economische vooruitgang en economisch onheil wisselen elkaar af – en heeft geen antwoord op de coronacrisis. Diepe hervormingen dringen zich op.
Publiek of privé?
We herinneren ons allemaal de bankencrisis van 2008. De grootverdieners, die decennialang de geneugten van de zogenaamde ‘vrije markt’ hebben bewierookt – kwamen aankloppen bij de overheid om hun instellingen overeind te houden. Ze waren immers te groot om overkop te laten gaan. De overheid sprong in de bres met tientallen miljarden aan directe steun en kredietwaarborgen.
Dit ritueel herhaalt zich tijdens deze gezondheidscrisis. Ook nu moeten bedrijven aankloppen bij de overheid van zodra het fout loopt. Dat kleine zelfstandigen en ondernemers niet opgewassen zijn tegen dit soort economisch onheil, valt te begrijpen, en staatssteun lijkt dan ook volledig te rechtvaardigen. Echter wanneer grote bedrijven, die jarenlang miljardenwinsten maakten en hun aandeelhouders overspoelden met winstuitkeringen en de loftrompet speelden over de zogenaamde vrije markt, wanneer die bij vadertje staat komen aankloppen, dan wringen toch meerdere schoentjes.
Er moet dringend komaf gemaakt worden met dergelijke socialisering van de verliezen en privatisering van de winsten. Want als het weer beter wordt strijken ze de winst op. Bedrijven betalen steeds minder belasting omdat de vennootschapsbelasting daalt en omdat er tientallen achterpoortjes bestaan om “fiscaal te optimaliseren”, zoals dat heet. Deze trend moet worden gekeerd. Overheidssteun en subsidies voor bedrijven moet veel selectiever worden en altijd gekoppeld zijn aan voorwaarden, zoals rond tewerkstelling.
Actieve overheidsrol
Sommige sectoren laten we nu eenmaal beter niet aan de markt over, enerzijds omdat het sleutelsectoren zijn die de bevolking in zijn geheel ten goede zouden moeten komen, en anderzijds omdat het gevaar op zogenaamd ‘moral hazard’ (moreel risico) te groot is. Grootbanken leerden sinds 2008 dat ze te groot waren om overkop te gaan en dat de overheid indien nodig wel zou bijspringen. Dit is niet bevorderlijk voor verantwoord gedrag.
De overheid mag niet bang zijn om een actieve rol te spelen in bepaalde cruciale sectoren en sommige daarvan onder overheidscontrole te plaatsen, zoals de energiesector. De oplossingen voor de gezondheidscrisis mogen we niet aan de markt over laten, net zo min als de klimaatcrisis. De afgelopen maanden bleven we allemaal in ons kot, auto’s stonden stil. Dat was een zeldzame daling van de uitstoot van broeikasgassen. De massale kentering in onze energievoorziening, die nodig is voor het overleven van de planeet, kan er enkel komen op aansturen van een sterke overheid, internationaal gecoördineerd.
De organisatie van de economie moet anders. Meer inzetten op korte ketens. Meer werk maken van een circulaire economie. Meer investeren in opleiding en meer kansen geven aan wie het moeilijk heeft om werk te vinden. Meer werk maken van een rechtvaardige en overlegde klimaattransitie naar een koolstofarme economie.
Op deze manier maken we onze economie crisisbestendig en klaar voor de toekomst.