Sinds eind januari flakkerde het geweld in Oost-Congo weer op, en dit op een schaal niet meer gezien sedert 2012. Toen namen de M23-rebellen de stad Goma, een provinciehoofdstad aan de oevers van het Kivumeer, dat vlak op de grens met Rwanda ligt, voor het eerst en kortstondig in. De escalatie leidde een paar dagen later tot protesten in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Verschillende ambassades werden toen aangevallen, waaronder de Belgische.

Genocide

Het geweld bestaat echter al veel langer, en wel sedert 1996 en begon kort na de genocide in Rwanda in 1994. Toen werden naar schatting tussen de 800.000 en 1.000.000 Tutsi’s vermoord door Hutu-milities. Ook werden tien Belgische para’s die deel uitmaken van de VN-vredesmacht in Kigali gedood. Vele Tutsi’s vluchtten voor hun leven de grens over, ook naar het toenmalige Zaïre. Mobutu was toen nog president. 

Sindsdien zijn ongeveer 6.000.000 mensen gedood, vooral burgers, en een even groot aantal werden binnenlandse vluchtelingen. Het geweld tegen burgers komt van alle strijdende partijen. De tweestrijd tussen de Hutu’s en Tutsi’s vindt op zijn beurt haar oorsprong in de koloniale periode toen Rwanda een Belgisch mandaatgebied was. 

Grondstoffen

Naast de etnische component van het conflict is er ook de economische en geopolitiek component. Congo is rijk aan mineralen en andere grondstoffen waarvan vele essentieel voor de energietransitie. Deze grondstoffen zijn van essentieel belang voor landen als de US, China en de EU, die een geopolitieke strijd voeren om de aanvoer van deze primaire grondstoffen te verzekeren. 

Eén van deze mineralen bijvoorbeeld is coltan en de Democratische Republiek Congo bezit 70% van de wereldwijde reserves. Toch is Rwanda, met een veel kleinere reserve en een veel kleinere productie, de grootste exporteur ter wereld. Omwille van het geostrategisch belang van deze grondstoffen tekende de Europese Unie een princiepsovereenkomst met Rwanda. Dit ‘Memorandum of Understanding’ voorziet in nauwe samenwerking tussen de EU en Rwanda op de volgende vijf gebieden:

• Integratie van duurzame waardeketens voor grondstoffen en steun voor economische diversificatie, waarbij wordt gezorgd voor een goede werking en duurzaamheid van deze waardeketens.
• Samenwerking om te komen tot duurzame en verantwoorde productie en valorisatie van kritieke en strategische grondstoffen. Dit omvat meer zorgvuldigheid en traceerbaarheid, samenwerking bij de bestrijding van illegale handel in grondstoffen en aanpassing aan internationale normen op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur.
• Mobilisering van financiering voor de aanleg van infrastructuur die nodig is voor de ontwikkeling van grondstofwaardeketens (‘raw material supply chains’), onder meer door verbetering van het investeringsklimaat
• Onderzoek en innovatie en het delen van kennis en technologieën met betrekking tot duurzame exploratie, winning, raffinage, verwerking, valorisatie en recycling van kritieke en strategische grondstoffen, de vervanging ervan, afvalbeheer en monitoring van toeleveringsrisico's.
• Capaciteitsopbouw voor de handhaving van relevante regels, meer opleiding en vaardigheden met betrekking tot de waardeketen van kritieke en strategische grondstoffen.

Op het eerst zich is er niks mis met dergelijke overeenkomst, behalve dat deze gemaakt is zonder enige voorwaarden in verband met mensenrechten in Rwanda, noch het conflict in Oost-Congo. Rwanda wordt er immers van beschuldigd, en er zijn genoeg aanwijzingen die dit bevestigen, de rebellen van M23 te ondersteunen, te trainen en te bewapenen. Bij de huidige uitbraak van geweld waren naar verluidt ook een 4.000-tal Rwandese militairen op het grondgebied van Congo. De EU maakte volgens de meeste middenveldorganisaties een diplomatieke blunder.

Onduidelijke doelstellingen

Nu heeft M23 dus Goma ingenomen en is nu op weg naar Bukavu, een andere stad aan de zuidkant van het Kivumeer. Op het moment van het schrijven van dit artikel is de luchthaven in handen gevallen van de rebellen, en hebben de Congolese regeringstroepen zich teruggetrokken. De UN vredesmacht MONUSCO heeft dit niet kunnen beletten. Naar schatting zijn sinds eind januari zo’n 3.000 doden gevallen, vermoedelijk een onderschatting. Op dit moment is het niet duidelijk wat M23, of Rwanda, wil bereiken met het offensief. Het kan zijn dat Rwanda haar grondgebied wil uitbreiden, de hoofdstad van de DRC wil innemen, of een veiligheidszone wil creëren, of haar onderhandelingspositie wil versterken. Wat wel zeker is, is dat de politieke macht van de huidige president van de DRC, Félix Tshisekedi, sterk onder druk komt te staan. Vooral de late reactie op de inname van Goma viel bij veel Congolesen niet in goede aarde.

Belgische ngo’s en vakbonden die in die regio samenwerkingsprogramma’s hebben, volgen de situatie op de voet. De partners van het ABVV en IFSI-ISVI zijn het Confédération Démocratique du Congo (CDT), het Union National du Travail du Congo (UNTC) en het Conseil des Syndicats de Services Publics (COSSEP). Ze dringen er bij de nieuwe Minister van Buitenlandse Zaken op aan om de vijandelijkheden te staken, humanitaire corridors te voorzien, sancties voor Rwanda en bij te dragen tot een echt vredesproces. 

Ook het IVV-Afrika, dat tot nu toe zelden heel uitgesproken uitliet over het conflict, heeft ongemeen scherp en vooral expliciet gereageerd. We delen graag de inhoud van haar oproep:

“De Afrikaanse regionale organisatie van het Internationaal Verbond van Vakverenigingen ( ITUC-Afrika www.ituc-africa.org) veroordeelt met klem het aanhoudende geweld in Goma, in de Democratische Republiek Congo (DRC), waar M23-rebellen de controle over de stad hebben overgenomen, dat geleid heeft tot honderden doden, waaronder die van vredeshandhavers en burgers, en tot een humanitaire ramp. Het escalerende conflict heeft niet alleen het lijden van de Congolese bevolking vergroot, maar heeft ook een onevenredig grote impact gehad op werknemers, met name vrouwen, kinderen en jongeren, die de ruggengraat vormen van de beroepsbevolking van het land.

Als organisatie die zich inzet voor de rechten en het welzijn van arbeiders in heel Afrika, maakt ITUC-Africa zich grote zorgen over de verslechterende omstandigheden waarin burgers leven. De gedwongen ontheemding van meer dan een miljoen mensen, de vernietiging van bestaansmiddelen en de aanvallen op belangrijke infrastructuur, zoals ziekenhuizen, markten en scholen, hebben arbeiders in een staat van wanhoop gebracht. De bevolking van Goma, die al gebukt ging onder armoede en economische instabiliteit, wordt nu geconfronteerd met de grimmige realiteit van werkloosheid, voedselonzekerheid en gebrek aan toegang tot gezondheidszorg. Vrouwen, die een belangrijk deel van de informele economie uitmaken, zijn hun middelen van bestaan en overleven kwijtgeraakt. Tegelijkertijd worden kinderen en jonge arbeiders steeds kwetsbaarder voor rekrutering door gewapende groepen.

ITUC-Africa roept alle actoren die betrokken zijn bij deze crisis - zowel direct als indirect - op om onmiddellijk en oprecht actie te ondernemen om het lijden van het Congolese volk te stoppen en de vrede te herstellen. In het bijzonder eisen we het volgende:

 

1. Aan de regering van de DRC

• Zorg voor de bescherming van burgers, in het bijzonder arbeiders, vrouwen en kinderen, die onevenredig zwaar getroffen zijn.
• Neem onmiddellijk noodzakelijke en wettige maatregelen om de openbare orde in Goma en de omliggende gebieden te herstellen, zodat ontheemden veilig naar hun huizen en werk kunnen terugkeren.
• Zich inzetten voor een echte nationale dialoog die prioriteit geeft aan de zorgen van alle Congolese burgers, waaronder de werkgeversorganisaties en vakbonden van werknemers, bij het oplossen van de onderliggende problemen op het gebied van bestuur, economische rechtvaardigheid en nationale veiligheid.

 

2. Aan de M23-rebellen

• Staak onmiddellijk de vijandelijkheden en trek je terug uit Goma en andere getroffen omliggende gebieden om verder humanitair leed te voorkomen.
• Respecteer het internationaal humanitair recht, inclusief de bescherming van burgers en werkers, en geef humanitaire hulpverleners toegang tot mensen in nood.
• Zinvolle onderhandelingen aangaan om tot een vreedzame oplossing van de grieven te komen in plaats van de geweldsspiraal in stand te houden.

 

3. Aan de regering van Rwanda

• Stop alle militaire steun aan de M23-rebellen, zoals herhaaldelijk beweerd in geloofwaardige internationale rapporten.
• Zich te verzetten tegen en af te zien van pogingen en uitlatingen om de spanningen in verband met het conflict op te voeren.
• Zich constructief inzetten voor een echte dialoog en diplomatieke inspanningen om de spanningen met de DRC te doen afnemen en regionale vredesinspanningen te ondersteunen.
• De openlijke of heimelijke deelname en steun van de Rwandese defensiemacht aan de M23-groep in het conflict in de DRC stopzetten.

 

4. Aan de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC), de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika (SADC) en de Afrikaanse Unie (AU)

• Intensiveer de diplomatieke inspanningen voor een onmiddellijk en duurzaam staakt-het-vuren en een duurzame politieke oplossing voor de crisis.
• Alle partijen ter verantwoording roepen, ook externe actoren die het conflict aanwakkeren, door sancties op te leggen aan degenen die de vredesakkoorden schenden.
• Extra vredesmissies en humanitaire missies inzetten om burgers te beschermen, met name de meest kwetsbaren, waaronder werknemers.
• De Afrikaanse Unie moet dringende en pragmatische oplossingen bedenken en inzetten om de spanning en mogelijke diplomatieke spanningen tussen landen en tussen regeringsleiders die rechtstreeks en op afstand betrokken zijn bij de crisis in Goma te verminderen. Deze crisis MAG NIET escaleren tot een regionale oorlog.

 

5. Aan de Verenigde Naties (VN)

• Versterk het mandaat van MONUSCO om burgers effectief te beschermen en in te grijpen in gebieden waar burgers, arbeiders en gemeenschappen worden aangevallen.
• Stel alle daders van mensenrechtenschendingen verantwoordelijk en zorg voor gerechtigheid voor de getroffen personen, arbeiders en families.

 

6. Aan de wereldmachten, waaronder de Verenigde Staten, de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk

• Oefen druk uit op alle partijen, inclusief Rwanda en de DRC, om vredesbesprekingen te starten en militaire escalatie te stoppen.
• Zich verzetten tegen openlijke en heimelijke pogingen om partij te kiezen en het conflict aan te wakkeren met het motief om te profiteren van de winning van kritieke mineralen, zoals de huidige overeenkomsten en deals met de crisispartijen suggereren.
• Ervoor zorgen dat de handel in kritieke Congolese mineralen het conflict niet aanwakkert door strenge maatregelen voor de transparantie van de toeleveringsketen op te leggen aan multinationals die profiteren van de illegale exploitatie van grondstoffen.

Een einde maken aan de cyclus van geweld en uitbuiting

Dit conflict gaat niet alleen over territoriale controle; het is nauw verbonden met de exploitatie van de enorme minerale rijkdommen van de DRC, die de bevolking van Congo ten goede zouden moeten komen in plaats van oorlog en lijden aan te wakkeren. ITUC-Africa eist een wereldwijd antwoord dat prioriteit geeft aan het welzijn van de mensen, arbeiders, gezinnen en gemeenschappen in de DRC boven bedrijfs- en politieke belangen.

We leven mee met de families die geliefden hebben verloren in dit gewelddadige conflict in de DRC, inclusief families van vredeshandhavers uit verschillende landen. We zullen hun opperste offers en herinneringen blijven koesteren en waarderen. 

Afrikaanse arbeiders zijn solidair met de mensen van Goma, de families, alle arbeiders en gemeenschappen die getroffen zijn door dit zinloze maar vermijdbare geweld. Het is tijd om een einde te maken aan de oorlog en straffeloosheid te beteugelen door verantwoording te eisen en te garanderen. We herhalen ons engagement om te pleiten voor en bij te dragen tot het herstel van duurzame vrede, waardigheid en economische rechtvaardigheid voor alle Congolezen, families en arbeiders. We roepen mensen van goede wil en de wereldgemeenschap op om zich achter ons te scharen en te eisen dat er een einde komt aan het gewelddadige conflict in de DRC.”

Het ABVV en IFSI-ISVI steunen hun partners in hun oproep voor vrede. Zonder vrede zullen er vele slachtoffers blijven vallen en kan de regio zich niet ten volle ontwikkelen. Waardig Werk is onbereikbaar in een context van geweld en oorlog.

Auteur: stefan.degroote@ifsi-isvi.be