‘We moeten van een armoedig beleid naar een armoedebeleid’ - Dubbelinterview Anne Van Lancker en Miranda Ulens

donderdag, 26 November 2020
Nieuws

Zonder echte hervormingen zal de armoede alleen maar toenemen. Zeker nu de coronacrisis de kloof tussen arm en rijk vergroot. Toch zijn Anne van Lancker van Decenniumdoelen en onze eigen Miranda Ulens hoopvol in een interview met De Nieuwe Werker. Wanneer mensen dreigen kopje onder te gaan, staan anderen op om het tij te keren. 

De eerste Armoedebarometer van Decenniumdoelen, een koepel van Vlaamse armoedeorganisaties, ziekenfondsen en vakbonden, kwam er in 2008. De laatste met cijfers van eind 2019 is dramatisch: de armoede in zo goed als alle Vlaams gemeenten neemt toe.

Toenemende armoede in ons welvarend land. Hoe komt dat?

Anne Van Lancker (voorzitter Decenniumdoelen): “We blijven achteruit gaan. Onze nieuwe barometer, met cijfers van voor de coronacrisis, moet beleidsmakers op alle niveaus wakker schudden. Er is geen armoedebeleid, maar een armoedig beleid. Een uiterst selectief beleid dat uitsluitend gericht is op de armen zelf, met projecten en acties, dat geen zoden aan de dijk brengt zolang er geen structurele ingrijpende maatregelen genomen worden. Neem de voedselbedeling. Dit moet gebeuren, maar het blijft symptoombestrijding."

"Met voedsel te bedelen vermijd je tijdelijk echte honger, maar doe je niks aan de oorzaken. Je vermijdt niet dat de mensen noodgedwongen de volgende week opnieuw in de rij moeten komen bedelen. En de tientallen jaren van armoedig armoedebeleid worden vandaag erg zichtbaar met de coronacrisis.”

Hoe moet het dan wel? Hoe pak je de oorzaken van armoede aan?

Anne: “Je moet inzetten op drie zaken: toegang tot een goede job met een deftig loon, toegang tot kwaliteitsvolle (sociale) diensten waarbij je ook de kostprijs voor basisvoorzieningen zoals huisvesting, water, elektriciteit beperkt, én ten derde een behoorlijk inkomen als je geen job hebt of niet kan werken. Die 3 basisrechten garanderen we vandaag nog steeds niet! Veel mensen, vaak kortgeschoolden, met een migratieachtergrond, alleenstaanden met kinderen … hebben geen toegang tot een goede job."

"Dit kan aangepakt worden met aangepast (maat)werk, maar het huidige ‘activeringsbeleid’, de naam zegt het al, gaat ervan uit dat mensen geactiveerd moeten worden met een stok uit hun zogezegde hangmat, het is sanctionerend in plaats van coachend, toeleidend. Terwijl er voor mensen met een niet optimaal profiel gewoon geen plaats is of wordt gemaakt op de arbeidsmarkt.

"Waarom wordt er niet veel meer geïnvesteerd in de sociale economie? Pure discriminatie omwille van geslacht, kleur, leeftijd, afkomst … speelt ook een rol. Maar ook de veeleisende werkgevers die de ene witte raaf willen binnenhalen. Beleidsmatig moeten we dit bestrijden door discriminatie te achterhalen en te bestraffen maar ook door werkgevers te stimuleren via voordelen wanneer ze langdurig werklozen aanwerven, of kortgeschoolde jongeren of oudere werknemers. Aan de andere kant gaat het ook om kunstenaars, freelancers, flexwerkers, jongeren die hun eerste stappen op een arbeidsmarkt zetten en die geen duurzame job met een deftig loon en degelijke sociale bescherming bekomen.”

Miranda Ulens (algemeen secretaris ABVV): “Zelfs een job hebben is tegenwoordig niet voldoende. Veel werkenden komen moeilijk rond. Kijk naar de zogenaamde essentiële beroepen: al te dikwijls liggen de lonen onder 14 euro per uur (2.300 euro per maand), wat voor ons het minimum is om te spreken over waardige lonen."

"Daarom gaan we hard blijven ijveren voor een stevige opwaardering van laagbetaald werk, door middel van collectieve onderhandelingen, dat is onze Fight for 14. De groep waar Anne het over heeft, de mensen zonder stevig contract, wordt jammer genoeg ook steeds groter. Dat is onrustwekkend. De precariteit of onzekerheid neemt toe." 

"Tijdelijke contracten, interimwerk, platformwerkers, schijnzelfstandigen … Zij worden te weinig betaald, hebben geen zekerheid voor morgen. Kijk, we trachten die mensen te verenigen en te verdedigen, maar voor hen bestaat er nog geen stevig uitgebouwd en wettelijk collectief verankerd sociaal overleg. Daar moeten we verandering in brengen. Het gaat om werknemers net zoals andere, en dus moeten ze een werknemersstatuut hebben dat hen zekerheid én bescherming biedt. Zo zouden ze toegang krijgen tot onze sociale zekerheid en sociale bescherming, ons uitzonderlijk solidair systeem. Die noodzaak is nu meer dan ooit gebleken.”

Anne: “Ik wist dat Miranda onze sociale zekerheid zou aanhalen, ze is net als ik een grote fan (lacht). Het is dan ook een hoeksteen van beleid tegen armoede.”

Onze sociale zekerheid is toch uniek in de wereld, en beschermt toch tegen armoede en ongelijkheid?

Anne: “Ja, ongetwijfeld! Maar veel uitkeringen volgen al lang niet meer de evolutie van de levensduurte en de overgrote meerderheid van de minimumuitkeringen ligt onder de armoedegrens. En dan heb ik het over uitkeringen bij werkloosheid, pensioen, ziekte en invaliditeit, nog niet over het leefloon via het OCMW. Nochtans wordt in diverse regeerakkoorden al meer dan tien jaar de belofte herhaald om de uitkeringen boven de armoedegrens te trekken."

"Het Rekenhof berekende dat dit ongeveer anderhalf miljard kost, maar blijkbaar wordt dat budget om mensen bestaanszekerheid te geven in ons rijk land nooit vrijgemaakt. Dat is toch verschrikkelijk? Ten gronde gaat het niet om een eenmalige budgetkost maar wel om een stelselmatige onderfinanciering van onze sociale zekerheid: dit uniek systeem dat zo goed zou kunnen beschermen tegen armoede, wordt de laatste jaren voortdurend uitgehold.”

Miranda: “Volledig akkoord. Onze sociale zekerheid is nog steeds de beste sociale, solidaire en collectieve verzekering die je je kan indenken. Ze zorgt voor broodnodige herverdeling die mensen meer kansen en rechten geeft. Maar ze is niet perfect sluitend en moet versterkt worden. Denk aan die groep ‘onzekere’ werknemers waar we het net over hadden: zij moeten kunnen rekenen op een stevige sociale bescherming."

"Denk aan de pensioenen die nauwelijks genoeg zijn om een rusthuisfactuur te betalen, of aan schoolverlaters die niet alleen moeilijk een degelijke job vinden, maar ook moeilijk op een uitkering kunnen terugvallen. We moeten hard ijveren voor verbeteringen die echt het verschil kunnen maken voor mensen. Daarnaast is het ontegensprekelijk zo dat onze sociale zekerheid het krachtigste wapen tegen armoede en ongelijkheid blijft, als de financieringsregels worden nageleefd. En daar knelt het schoentje.”

Onze sociale zekerheid wordt toch door ons gefinancierd en bijeen gespaard?

Miranda: “Inderdaad. Ze is van ons. Een deel van het loon van werknemers wordt afgehouden en gaat in de grote spaarpot. Daarom kan je ook zeggen dat het ‘uitgesteld’ loon is: je krijgt het terug in de vorm van een uitkering bijvoorbeeld bij pensioen, bevalling, ziekte of tijdskrediet. Een ander deel van je loon vormen de werkgeversbijdragen aan de sociale zekerheid. Die twee samen zijn goed voor meer dan twee derde van de inkomsten."

"Maar sommige beleidsmakers en politici doen deze bijdragen af als ‘lasten’ die zo veel mogelijk beperkt moeten worden. De laatste jaren krijgen werkgevers miljarden kortingen op deze bijdragen, een louter politieke beleidskeuze van de vorige regering die onze sociale bescherming onderuit haalt.

"Door de creatie van steeds meer nieuwe ‘statuten’ wordt er trouwens ook minder bijgedragen aan de financiering van de sociale zekerheid: studentenjobs, flexi-jobs, bijbaantjes … En meer en meer bedrijven belonen werknemers met ‘creatieve’ alternatieven in plaats van met loon: cheques, bonussen, bedrijfswagens, verzekeringen … Ze worden aangeprezen als extraatje voor de mensen, maar ze dienen in de eerste plaats de werkgevers die hierop geen of veel minder bijdragen moeten betalen en kunnen zelfs leiden tot minder bescherming bij ontslag. Dit alles is nefast en we moeten dit zo veel als mogelijk terugdringen, zonder dat de werknemers er aan verliezen.”

Dus de bedrijfswereld draagt steeds minder bij en kalft zo onze sociale bescherming af?

Anne: “Ja, politieke keuzes ten voordele van de bedrijven ondergraven ons solidair systeem, verzwakken de funderingen van onze sociale zekerheid. Het is geen kwestie van (on)betaalbaarheid. Maar liefst 5,8 miljard hebben we mislopen door de taxshift van de regering-Michel. Bijna 6 miljard middelen die werden ontvreemd van de sociale zekerheid! Centen die, mits een ander beleid, geïnvesteerd hadden kunnen zijn in mensen en kansen voor mensen. Die centen komen niet meer terug!”

Miranda: “Die taxshift, het stokpaardje van de voorbije vijf jaar, zadelt de komende generaties op met miljardentekorten. Dat was geen ‘accident de parcours’, al zou je dat kunnen denken gezien de rekencapaciteiten van sommige ministers. Het was doelbewust beleid om werkgevers en bedrijven minder te doen bijdragen, zonder dat dit ergens gecompenseerd werd.”

We hebben nu wel een nieuwe federale regering, mét socialisten. De sociale zekerheid is veilig? 

Anne: “Toch veiliger dan voorheen. De onwil om armoede krachtdadig aan te pakken zit veel meer op Vlaams niveau. De Vivaldi-regering zal niet zoals de Vlaamse in haar septemberverklaring van de daken schreeuwen dat ze meer dan 4 miljard gaat investeren om dan een peulschil van 250 miljoen euro over te hebben voor sociale woningen. Terwijl de wachtlijsten nooit langer waren."

"Het federaal regeerakkoord garandeert de evenwichtsdotatie (nvdr. budget dat de overheid bijlegt in de sociale zekerheid) en verhoogt het budget voor gezondheidszorg. Rechten zouden automatisch worden toegekend en er zijn ook heel veel mooie intenties rond het opkrikken van pensioenen en sociale minima. Nu moet er nog boter bij de vis komen om dat waar te maken."

"De aangekondigde effectentaks van 0,15% op vermogens boven 1 miljoen euro met zo’n 426 miljoen aan geschatte opbrengst, zal niet volstaan. We zijn echt toe aan een werkelijke vermogensbelasting en het forser belasten van hele grote erfenissen. Want net zoals armoede wordt ook rijkdom van de ene op de andere generatie doorgegeven en dat zorgt ervoor dat sommigen met heel veel voorsprong of net achterstand aan het leven beginnen. Terwijl we iedereen gelijke rechten en gelijke kansen moeten geven.”

Miranda: “In coalitieregeringen moet altijd naar consensus gezocht worden tussen verschillende partijen, tussen verschillende visies op de samenleving. Maar met de Vivaldi-coalitie is er wel al een zekere koerswijziging ingezet. Er zit een sociale agenda in het regeerakkoord, met de stabiele herfinanciering van de sociale zekerheid op kop. Het optrekken van de laagste pensioenen en minimumuitkeringen is een enorme stap vooruit." 

"Bovendien verwijst het regeerakkoord heel vaak naar het sociaal overleg. We zijn er dan ook van overtuigd dat het middenveld en de vakbonden veel meer gehoord zullen worden door de federale ministers dan voorheen."

"We rekenen op een echte dialoog, en geen dovemansgesprek. Trouwens, corona heeft nu toch ook de liberalen de ogen geopend? Niemand mag nu nog de cruciale rol van onze gezondheidszorg en onze sociale zekerheid ontkennen. We moeten er nu alles aan doen opdat dit vernieuwd inzicht ook vertaald wordt in het vrijmaken van middelen en het aanboren van nieuwe bronnen via een rechtvaardige fiscaliteit, zodat onze solidariteits- en beschermingsmechanismen volop kunnen draaien. Iedereen moet bijdragen opdat niemand zou achterblijven.”