In het kader van hun gemeenschappelijk programma Waardig Werk 2022-2026 organiseren FOS, ISVI en Solsoc een nieuwe campagne. Het gaat om een campagne in het kader van mobilisatie en pleitwerk rond de ecologische transitie en sociale rechtvaardigheid. 

De campagne is gebaseerd op de ervaringen van partners uit verschillende landen, zowel wat betreft de gevolgen van klimaatverandering als hoe hiermee om te gaan en hoe een transitie mogelijk te maken die werknemers en het klimaat ten goede komt. 

Realiteit van klimaatverandering

De effecten van de klimaatverandering kunnen (al lang) niet meer genegeerd worden. Extreme temperaturen, overstromingen, aanslepende droogtes, verwoestende branden… hebben een impact op het leven en werk van miljoenen mensen. 

Deze veranderingen komen niet uit de lucht gevallen. Al decennia lang waarschuwen wetenschappers voor de gevolgen van klimaatverandering en ijveren voor maatregelen om deze te voorkomen, of op zijn minst in te perken. Ook de klimaatstakers van 2019 toonden het groeiende bewustzijn van jongeren omtrent het thema. Een terecht gevoel van urgentie motiveerde scholieren en studenten om gedurende maanden elke vrijdag op straat te komen en een beter beleid te eisen.

Terwijl de wekelijkse grootschalige opkomsten de covidjaren niet overleefden, is klimaatactivisme niet gaan liggen. De protesten nemen nu vaak andere vormen aan, en brengen nieuwe slogans met zich mee. Zo is er Code Rood, een beweging voor burgerlijke ongehoorzaamheid, die in haar acties van bedrijfsblokkeringen etc. steevast de link legt tussen werkenden in het bedrijf/de sector en de thema’s van de klimaatcrisis. Dit moet ons niet verwonderen. De causale link tussen klimaatverandering en ons globale productiesysteem is herhaaldelijk aangetoond. Dit betekent dat de oplossingen voor deze klimaatcrisis ook gelinkt zijn aan deze manier waarop we de productie organiseren en transformeren. 

Helaas lijken de touwtjes van deze productie maar al te vaak in de handen te zitten van machthebbers die meer naar de urgentie van de winst luisteren dan naar deze van de nood voor een transitie. In sommige landen zwaaien openlijk ontkenners van de klimaatverandering met de staf, in vele andere worden beloftes en internationale akkoorden rond duurzame en groene energie uitgesteld of ingetrokken. Dit vaak in naam van economische belangen en met een discours waaruit het onderschatten van de realiteit blijkt.

Wie niet strijdt, die niet wint

Die realiteit is al zeer voelbaar voor een grote groep mensen. Of het nu gaat om je huis dat in een overstroming meegesleurd wordt of net in vlammen opgaat, je oogst die uitblijft, de hittestress die je oploopt onder de onmenselijke temperaturen tijdens je werk of je familieleden die ziek worden door ziektes verspreid door het steeds groter aantal muggen door toegenomen wateroppervlakte; voor veel mensen is de klimaatverandering geen ver-van-mijn-bedshow, maar een dodelijke realiteit. Het zijn ook net deze werkenden, jongeren, gemeenschappen, die wel instaan voor verandering. In de campagne JUST getuigen verschillende partners van ISVI, FOS en Solsoc van de maatregelen die zij al nemen, om zich aan te passen aan klimaatverandering, maar ook net om de impact ervan te beperken. 

Het gaat om boeren die oplossingen vinden opdat hun gewassen periodes van droogte overleven, die inzetten op biologische productie of strijd voeren tegen het gebruik van schadelijke pesticiden. Het gaat om mijnwerkers die mee de grondstoffen ontginnen nodig voor groenere energie, die degelijke jobs en toegang tot energie eisen. Het gaat om mutualiteiten die samen met hun leden strategieën bedenken om de wateropname van de aarde de vergroten en die zo zowel aardverschuivingen en muggenplagen tegengaan. Het gaat om vakbondsactivisten die ervoor zorgen dat werknemers iets te zeggen hebben in de omvorming van hun sector en die zowel de jobs als de natuur verdedigen…

Deze voorbeelden tonen de wil van mensen om de aarde leefbaar te houden, nu en voor de toekomstige generaties. Hun engagement toont een weg vooruit en kan ook andere inspireren rond hoe we ons kunnen aanpassen aan de uitdagingen die voor ons liggen. 

Klimaatmaatregelen en sociale maatregelen: twee handen op één buik

Onze economie is vandaag natuurlijk een globale economie. Productie gebeurt op enorme schaal en sectoren zijn vaak internationaal georganiseerd. Terwijl veel mensen in hun omgeving, op hun werkvloer etc. al proberen zo ecologisch mogelijk te produceren, kan een ecologische transitie alleen maar slagen wanneer zij ook op grote schaal plaatsvindt. 

Met de campagne JUST willen we ook hierover mee het debat voeren: wat voor soort transitie willen we bijvoorbeeld binnen de energiesector, in de agricultuur, etc.? Hoe krijgen we iedereen mee? Wie zal iets te zeggen hebben over het hoe, wat en wanneer…? 

Al te vaak wordt een valse tegenstelling opgeworpen, niet in het minst door die beleidsmakers die het meest te winnen hebben bij het huidige productiemodel. Het is de tegenstelling van het klimaat vs. het sociale. Deze valse tegenstelling wordt ingezet om het falen van het ageren op één van beide vlakken te maskeren of justifiëren. 

Enerzijds is ze herkenbaar in het idee dat daar waar al gewerkt wordt aan een transitie, sociale, mensen- en arbeidsrechten tweederangskwesties worden (of blijven). Bedrijven doen aan greenwashing, willen zich een goed imago aanmeten en hopen met hun groene(re) productie zich te verzekeren van een deel van de markt.

Eén van de voorbeelden hiervan waarop we terugkomen in de campagne JUST, is te vinden in de mijnsector in de DRC. Mijnwerkers (formeel en informeel) worden ingezet om de grondstoffen te ontginnen die nodig zijn voor een groenere productie… elders in de wereld. De mensen in de regio worden geteisterd door conflicten, gevoed door imperialistische machten die toegang willen tot die grondstoffen. De arbeidsomstandigheden zijn erbarmelijk en hoe goedkoper de ontginning (lees hoe groter de uitbuitingsgraad), hoe beter voor de bedrijven. Daarbij valt ook het contrast op tussen de grote waterdamcentrale naast de mijn en de energiearmoede die heerst onder de bevolking. De dam, gebouwd voor de mijn, wekt energie op die bijna uitsluitend voor de mijnbouwactiviteiten gebruikt wordt. In de naam van ecologische transitie wordt uitbuiting en vernieling verdergezet en opgedreven. De vraag stelt zich : voor en door wie gebeurt de transitie? 

Terug naar de valse tegenstelling: klimaat vs. sociaal. Deze is ook herkenbaar in de leuze dat een groene transitie jobs zal kosten, niet in het minst in de meest vervuilende sectoren (met de logica dat we de transitie dus beter niet doen). Inderdaad, een transitie in de productie betekent dat er veranderingen zullen zijn. Dit betekent echter niet dat we dan maar beter geen transitie doen en met de klimaatveranderingen zullen moeten leren (over)leven. Dit betekent wel dat de vraag voor en door wie de transitie georganiseerd wordt, gesteld moet worden. 

Rechtvaardige transitie, voor en door werkenden

Op deze vraag kwam het concept ‘just transition’, rechtvaardige transitie, als antwoord vanuit de vakbondswereld. Het wordt binnen het IVV beschreven als iets dat “de toekomst en het levensonderhoud van werknemers en hun gemeenschappen veiligstelt in de transitie naar een koolstofarme economie. Het is gebaseerd op sociale dialoog tussen werknemers en hun vakbonden, werkgevers en de overheid, en overleg met gemeenschappen en het maatschappelijk middenveld. Een plan voor een rechtvaardige transitie biedt en garandeert betere en fatsoenlijke banen, sociale bescherming, meer opleidingsmogelijkheden en meer werkzekerheid voor alle werknemers die worden getroffen door het beleid rond opwarming van de aarde en klimaatverandering.” Met andere woorden, eerder dan een óf-óf verhaal, moet de transitie een én-én verhaal zijn. Voor en door werkenden. 

Een ecologische transitie die rechtvaardig is, zal zich ook niet beperken tot het vermijden van negatieve sociale gevolgen van deze transitie (cf. do not harm-principe).  Integendeel, de transitie is niet alleen een uitdaging, maar net ook een opportuniteit: voor het creëren van nieuwe groene én degelijke jobs, voor het creëren van degelijke én groene jobs. Ze wil positieve effecten teweegbrengen die veel verder gaan dan de huidige status quo. Dit is wat onder meer vakbondsactivisten in de Colombiaanse oliesector verdedigen. 

Wie immers spreekt over productie, spreekt over werkenden. Deze werknemers hebben een cruciale rol te spelen. Sociale dialoog en Waardig Werk zijn niet gewoon een detail binnen een rechtvaardige transitie, maar liggen in de kern ervan. 

Campagnemateriaal 

Met de campagne JUST willen we de ervaringen van onze partners met de strijd tegen klimaatverandering en voor Waardig Werk belichten. Dit doen we aan de hand van een veelheid van materiaal dat we ter beschikking stellen. 

1. video voor “het grote publiek”

De video (nl/fr) legt op een algemene wijze de noodzaak uit van een transitie die ecologie en sociale rechtvaardigheid verbindt.

2. interactieve expo

De tentoonstelling belicht de strijd en uitdagingen van onze partners in hun zoektocht naar een transitie die ecologie en sociale rechtvaardigheid samenbrengt. Via verschillende getuigenissen krijgt het publiek inzicht in deze strijd. Verschillende cases worden belicht van gemeenschappen, vakbonden en verenigingen die in Afrika en Latijns-Amerika collectieve acties ondernemen en rond het thema van transitie innovatieve initiatieven implementeren gelinkt aan de sociale dialoog rond klimaat, toegang tot gezondheidszorg, gezonde voeding, de verdediging van arbeidsrechten en sociale bescherming. 

De expo zal rondreizen in België en we hopen haar ook in samenwerkingen met verschillende organisaties te kunnen vertonen om een zo groot mogelijk publiek te bereiken. De vernissage vindt plaats op 27 maart 2025 om 18.30 uur in de Palazzo te Sint-Gillis.

Meer info over de expo vind je hier.

3. Artikels en analyses

Doorheen 2025 publiceren we verschillende artikels die dieper ingaan op één of meerdere cases, met een focus op 2 grote sectoren die een onmiskenbare impact hebben op het klimaat, enorme ongelijkheden creëren, en waar een transitie zonder verdere vertraging moet beginnen: de energiesector en de voedingssector. We hebben ook besloten om daarbij ook te focussen op 2 pijlers van Waardig Werk, essentieel voor een rechtvaardige transitie: sociale dialoog en sociale bescherming.

Het thema van de campagne is van essentieel belang omdat het milieu- en sociale rechtvaardigheidsoverwegingen combineert en zo antwoorden formuleert op heel veel van de vragen en twijfels die vandaag bij mensen leven. Er wordt al rond gewerkt door veel vakbonden en verenigingen, die ervan overtuigd zijn dat een duurzame toekomst begint met een rechtvaardige wereld. Met de campagne willen we deze verhalen brengen en zo het bewustzijn vergroten van de realiteit, initiatieven en politieke strijd van de partners van ISVI, Solsoc en FOS in verschillende landen. We hopen dat deze verhalen ook hier mensen kunnen inspireren en mobiliseren rond de noodzaak van een ecologische transitie die rekening houdt met sociale rechtvaardigheid en van internationale solidariteit. We willen iedereen aan boord krijgen, voordat we allemaal verdrinken.

Auteur: elise.craeghs@ifsi-isvi.be