De Vlaamse regering hanteert een concentrisch model voor arbeidsmigratie om de krapte op de arbeidsmarkt aan te pakken. Volgens dat model kijkt men in eerste instantie of een vacature binnen Vlaanderen kan worden ingevuld. Is daar een tekort aan arbeidskrachten, dan tracht men om arbeidskrachten uit de andere gewesten aan te trekken. Pas daarna wordt gekeken naar de Europese arbeidsmarkt en dan pas buiten de Europese Economische Ruimte.

Elke twee jaar stelt de minister bevoegd voor arbeidsmigratie een migratielijst voor middengeschoolde functies op waarvoor volgens het concentrisch model een structureel tekort bestaat. Op 21 maart 2025 werd de nieuwe lijst en werkwijze toegelicht aan de Adviescommissie Economische Migratie van de SERV (Sociaal Economische Raad van Vlaanderen) door een kabinetsmedewerker en medewerkers van het departement WEWIS (Werk, Economie, Wetenschap, Innovatie en Sociale Economie), dienst economische migratie. Vervolgens werd de adviescommissie Economische migratie van de SERV zoals de regelgeving voorziet, geraadpleegd over het ontwerp van MB. 

Knelpuntberoepenlijst

Om van de algemene knelpuntberoepenlijst van VDAB tot de nieuwe ontwerplijst te komen hanteert de minister een aantal criteria: het moet gaan om middengeschoolde functies waarvoor kwalificatieniveau 3 of 4 is vereist op basis van ervaring of opleiding. Ook worden er enkel kwantitatieve knelpuntberoepen meegenomen waarvoor te weinig werkzoekenden beschikbaar zijn op de arbeidsmarkt. Beroepen met een te hoge spanningsindicator worden dus geweerd. De voorwaarde dat een functie ook moet voorkomen op de Europese lijst van knelpuntberoepen wordt geschrapt: geen tekorten in een ander land betekent niet automatisch dat er daar een overschot aan arbeidskrachten bestaat. 

Daarnaast voegt de minister criteria toe waardoor de migratielijst ingekort wordt. Het gaat om: 

• Er moeten minstens 150 vacatures bij de VDAB gemeld zijn voor de specifieke functie van maart 2024 tot en met februari 2025 (voor de gewone knelpuntberoepenlijst geldt als drempelwaarde 50); 

• de knelpuntfunctie moet in de laatste vijf jaar gedurende vier opeenvolgende jaren een knelpunt zijn; 

• functies met specifieke vereisten m.b.t. de uitoefening van het beroep worden geschrapt: rijinstructeur, autobuschauffeur (kennis Belgische wegcode), kinderopvang, begeleider sportactiviteiten; 

• schrappen van functies met indicaties van misbruik en fraudegevoeligheid. Concreet gaat het om: slagers, bakkers, vrachtwagenchauffeurs (en varianten), sanitair installateurs en chef-koks.

Deze criteria werden vervolgens toegepast op een eerste lijst met 124 functies. Van die lijst werden er 52 functies niet weerhouden omdat er geen kwantitatief tekort is en geen structureel knelpunt (criteria vier opeenvolgende jaren laatste vijf jaar). Vervolgens werden, net zoals anders, gelijkaardige functies geclusterd. Aan de hand van een laatste check op de nieuwe criteria komt men tot een lijst met nog slechts 23 beroepen.   

Verscherpen concentrisch model 

De Vlaamse regering wil misbruik en fraude van economische migratie beperken en verscherpt daarom de aanpak van arbeidsmigratie volgens het concentrische model. Naast een verscherpt activeringsbeleid en een verhoogde inzet op interregionale mobiliteit, wordt er nu vooral gefocust op hooggeschoolde en een beperktere technisch-middengeschoolde arbeidsmigratie. 

Tegelijkertijd zien we dat het aantal kwalitatieve en kwantitatieve knelpuntberoepen op de Vlaamse arbeidsmarkt toeneemt. De migratielijst voor middengeschoolde functies wordt dan ook best opgesteld op basis van een evaluatie van de huidige lijst en van objectieve feiten. We stellen echter vast dat de criteria en methodiek om tot de nieuwe lijst te komen, niet gedegen onderbouwd zijn. Zo is het onduidelijk waarom:

• een functie vier opeenvolgende jaren een knelpuntberoep moet zijn; 

• de voorwaarde van 50 gemelde vacatures voor de algemene knelpuntberoepenlijst plots verstrengd wordt met een factor drie voor de migratielijst; 

• de toegangsvoorwaarden tot een beroep plots een criterium worden om functies te weren van de migratielijst. 

• indicaties van misbruik niet geobjectiveerd worden: vanaf wanneer is het aandeel vastgestelde inbreuken per sector t.o.v. het totaal aantal vastgestelde inbreuken over alle sectoren heen te hoog? 

Een strenger beleid naargelang de scholingsgraad van arbeidsmigranten (met dus meer beperkingen als het over kortgeschoolden gaat) is goed, maar staat naast het reële aantal tekorten en knelpunten op de arbeidsmarkt. De verscherping van het concentrisch model gaat voorbij aan wat nodig is in de samenleving. De toegangspoort voor kortgeschoolde arbeidsmigratie sluiten via de categorie overige zorgt er niet alleen voor dat het gevoerde activeringsbeleid voor de arbeidsreserve en het beleid rond interregionale mobiliteit nog strenger zal worden, het dreigt ook illegale arbeid te stimuleren. 

Ontbreken van een opleidingsoffensief 

Een beleid dat arbeidsmigratie inzet als sluitstuk, vraagt vooral ook om oplossingen voor kwalitatieve arbeidsmarktuitdagingen. Een verscherping van het concentrisch model moet samengaan met inspanningen in elke laag van het model en dus ook met investeringen in onderwijs en opleidingen. De huidige regering bespaart op opleidingsmaatregelen in het beleidsdomein werk terwijl er nood is aan een breed opleidingsoffensief. Bovendien is er ook werk aan een goede aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. 

Er is een tekort aan onderwijs- en opleidingsaanbod en uitstroom van leerlingen voor veel gevraagde profielen in bijvoorbeeld de sectoren bouw, logistiek, metaal en voedingsindustrie. Het beleid formuleert daar nog geen antwoord op, niet door een inhaalbeweging in het initieel onderwijs, niet door een kwalificerend aanbod bij andere opleidingsverstrekkers. Zolang het opleidingsaanbod voor werkzoekenden en werkenden en de uitstroom uit het onderwijs niet dekkend is voor de behoeften, zal er nood aan arbeidsmigratie voor deze functies blijven bestaan. 

Bovendien is het ook de vraag wanneer en of deze nieuwe migratielijst ook echt in voege zal treden. Het MB werd op hetzelfde moment dat het voorlag aan de adviescommissie ook ter advies voorgelegd aan de Raad van State. En blijkbaar knelt daar het schoentje: dat advies is door de minister nog steeds niet vrijgegeven. 

Auteur: sarah.lambrecht@vlaamsabvv.be