Om nachtarbeid en de gevolgen ervan op de gezondheid beter in kaart te brengen, organiseerden ABVV Charleroi Sud Hainaut en l’Aterlier Santé op 24 oktober een colloquium. We bundelden hun bevindingen. 

Dit initiatief is een rechtstreekse reactie op de politieke intenties om het werk in België nog meer te flexibiliseren. Een algemene opheffing van het verbod op nachtarbeid en de herziening van de uurroosters binnen bepaalde sectoren zijn namelijk nakend.

Aantasting sociale dialoog en risico op discriminatie 

Tot op heden hebben de vakbonden altijd opengestaan voor onderhandelingen over nachtarbeid. De enige tegenprestaties waren compensaties onder de vorm van premies, overloon, haalbare uurroosters en werkzekerheid of andere garanties ter bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers. Dit zie je bijvoorbeeld terug in een hele reeks bedrijfsakkoorden die reeds werden afgesloten om de invoering van nachtarbeid goed te omkaderen.

Arbeid wordt als nachtarbeid beschouwd voor de uren waarop wordt gewerkt tussen 20 uur en 6 uur ’s morgens.  De paritaire comités bepalen via collectieve arbeidsovereenkomsten (cao) hoe deze ongebruikelijke werkuren vergoed worden. Bij gebrek aan cao moet een specifieke vergoeding worden uitbetaald voor arbeidsregelingen met regelmatige prestaties tussen 20 uur en 6 uur ’s morgens (€ 1,48 extra per uur en € 1,78 voor werknemers ouder dan 50 jaar). Het hogere bedrag voor oudere werknemers is op zich al een goede indicatie van de zware impact van nachtwerk. Arbeiders die nachturen presteren hebben ofwel recht op een verhoogde vergoeding, ofwel op een vermindering van het aantal te presteren uren. De arbeidsduurvermindering is ook bedoeld om de schadelijk effecten op de fysieke, mentale of sociale gezondheid te compenseren. 

De regering bedreigt nu deze compensatievoorzieningen door de uurroosters die nachtarbeid bepalen en recht geven op een premie te herzien. Van middernacht tot 5 uur ’s morgens in plaats van 20 uur tot 6 uur ’s morgens voor bepaalde sectoren zoals kleine voedingszaken of grootwarenhuizen. Dit zal enkel voor nieuwe arbeidsovereenkomsten gelden, waardoor de maatregelen ook leiden tot een ongelijke behandeling tussen de oude en de nieuwe arbeidsovereenkomsten. Daarmee ondermijnt het eerder gesloten akkoorden.

Er moet worden gezegd dat België reeds in 1992 een eerste stap had gezegd bij de opzegging van het IAO-verdrag nr. 89 over nachtarbeid en het verbod daarop voor vrouwen (art. 3). Sindsdien wordt nachtarbeid, onder het voorwendsel van gelijkheid tussen mannen en vrouwen, niet langer als verboden voor vrouwen beschouwd.

Meer flexibiliteit ten koste van welzijn

Nachtarbeid kan schadelijke gevolgen hebben op de gezondheid. Over de effecten ervan is weinig geweten. De vermoeidheid die zich opstapelt is niet het enige neveneffect. Het biologisch ritme raakt volledig in de war, met hormonale verstoringen als gevolg. Daaruit vloeien ook de kankerverwekkende effecten die verband houden met de blootstelling aan kunstlicht. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek heeft in zijn monografie 124 (2020) nachtarbeid geklasseerd als zijnde waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens (bewezen bij proefdieren). 

De Franse vakbond CFDT zet zich al jaren in om te informeren, te sensibiliseren en te waarschuwen voor gevaarlijke blootstellingen op het werk en de gezondheidsrisico’s die hieruit voortvloeien. Met haar jarenlange ervaring in de erkenning van werkgerelateerde kankers bij mijnwerkers in Lotharingen, heeft CFDT Grand Est haar bijeenkomsten uitgebreid naar de omgeving van grote ziekenhuizen om te informeren over de risico’s op kanker door nachtarbeid. Dankzij het werk van CFDT werden meerdere gevallen van borstkanker als beroepsziekte erkend bij verpleegsters en verzorgsters die gedurende hun loopbaan veel nachten hebben gewerkt. 

Naast de nachtarbeid zijn er voor werknemers in ziekenhuizen nog andere risico’s zoals de blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen, ioniserende stralingen, stress en psychosociale risico’s. De effecten hiervan op de gezondheid  werd nauwelijks onderzocht door de wetenschappers. De ziekten worden niet systematisch erkend als beroepsziekten. Een multidisciplinair team van artsen, juristen, advocaten, deskundigen, vakbondsmensen geven gratis bijstand aan de zieken en hun familie om een erkenning te verkrijgen. Erkenning leidt tot zichtbaarheid. Met meer zichtbaarheid wordt het mogelijk om te bestuderen hoe aan risicopreventie kan worden gedaan en om te vermijden dat wetgeving wordt aangenomen die tot meer slachtoffers leidt. Zichtbaarheid is bijgevolg essentieel.

In België is geen enkel geval van borstkanker erkend als beroepsziekte. Er moet echter wel gemeld worden dat het aantal aanvragen tot erkenning ook heel laag ligt. Er gaan vaak tientallen jaren tussen de blootstelling aan een kankerverwekkende stof en het ontstaan van kanker. Daarom leggen maar weinig werkneemsters een verband tussen hun ziekte en hun werk. Er zijn altijd individuele redenen: medische antecedenten, slechte hygiëne, het gebruik van anticonceptiepillen of hormoonvervangende middelen. De oorzaak ligt nooit bij de werkorganisatie. En zeker omdat je, als je ziek bent, meer geneigd bent om tegen de kanker te vechten dan tegen Fedris, wanneer die je kanker niet erkent als beroepsziekte.

Toepassing welzijnsregelgeving onder vuur

De regelgeving over welzijn volgt nog steeds de definitie van nachtarbeid als elke arbeid die wordt verricht tussen 20 uur en 6 uur ’s morgens. De werkgever moet een risicoanalyse uitvoeren van elke nacht- en ploegenarbeid om uit te maken welke nachtactiviteiten bijzonder risicovol zijn of fysieke of mentale spanningen voor de werknemer met zich brengen. Daarbij moet rekening gehouden met de inherente risico’s van nacht- en ploegenarbeid en indien nodig moeten er preventieve maatregelen genomen worden.

 Alle werknemers die nacht- of ploegenarbeid uitvoeren zijn eveneens onderworpen aan een verplicht gezondheidstoezicht en een voorafgaande gezondheidsonderzoek. Gezien het tekort aan arbeidsartsen en de nieuwe taken die het regeerakkoord hen toekent, lijkt het niet eenvoudig om de grotere groep van nachtwerkers op een gepaste manier te volgen, wat de gezondheidsrisico’s op het werk op een onverantwoorde manier zal doen toenemen en tot meer risico’s op absenteïsme wegens gezondheidsredenen zal leiden. De toename van het aantal nachtwerkers is bijgevolg strijdig met de doelstelling om het aantal langdurig zieken te verminderen en is volledig contra-intuïtief.

Tegen de uitbreiding van nachtarbeid

Het ABVV blijft zich met gerichte acties verzetten tegen de uitbreiding van nachtarbeid.  Daarnaast voeren  we het aantal opleidings-, info- en sensibiliseringsdagen op om deze race naar hyperflexibilisering van de arbeid af te remmen en om werkgerelateerde ziekten te voorkomen door de risico’s onder de aandacht te brengen en waar nodig te helpen bij de financiële vergoeding.

Auteur: Caroline.VERDOOT@fgtb.be>