Volgens de meest recente preventiebarometer (2023) heeft 1 op 6 Vlamingen een beperkt niveau van gezondheidsvaardigheden, oftewel ruim 900.000 mensen. Alarmerend want beperkte gezondheidsvaardigheden gaan hand in hand met een slechtere gezondheid, chronische ziekten en vroegtijdig overlijden. 

Onder gezondheidsvaardigheden (health literacy in het Engels) verstaan we de persoonlijke kennis en individuele vaardigheden om tijdig aan gepaste informatie te komen, deze te begrijpen en ze adequaat te gebruiken bij beslissingen rond gezondheid en welzijn. Zo vinden mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden het moeilijk om gesprekken met zorgverleners te volgen en begrijpen ze de verleende adviezen niet voldoende. Daarnaast ervaren ze ook problemen met het invullen van formulieren of nemen ze voorgeschreven medicatie verkeerd in.

Kennis verwerven en toepassen

Zowel bij het verwerven als de toepassing van gezondheidsvaardigheden, spele contextuele en relationele factoren een belangrijke rol. Kennis, vaardigheden en attitudes worden vaak van generatie op generatie doorgegeven. Er is daarbij een duidelijke sociale gradiënt. Mensen in een kwetsbare positie hebben vaker lagere vaardigheden door onder andere minder scholing, beperkte digitale vaardigheden, beperkt sociaal netwerk, minder financiële middelen. Risicogroepen vind je vooral terug bij ouderen, laaggeschoolden, mensen met beperkte financiële middelen en jongeren. 

Gezondheidsvaardigheden zijn een noodzaak. Niet alleen voor de eigen gezondheid en het welzijn, maar ook voor gelijke kansen, maatschappelijke participatie en een meer duurzaam zorg- en ondersteuningssysteem. Daarom verdient het onderwerp een prominentere plaats op de agenda van de Vlaamse Regering.

Huidige inspanningen onvoldoende

Zowel op Vlaams als op federaal niveau worden er zeker al inspanningen geleverd. Vlaams Minister van Welzijn en Volksgezondheid Caroline Gennez neemt in haar beleidsnota 2024-2029 het engagement op om de gezondheidsvaardigheden van burgers te versterken. Rechtstreeks en onrechtstreeks komt het versterken van gezondheidsvaardigheden aan bod in diverse acties. Maar de inspanningen zijn vaak nog te versnipperd en gericht op het individuele niveau. 

De Vlaamse raad WVG (Welzijn, Volksgezondheid en Gezin) vraagt daarom in een advies op eigen initiatief om een Vlaams geïntegreerd gezondheidsvaardighedenplan. Overleg en afstemming over de grenzen van de bevoegdheidsniveaus is daarbij noodzakelijk. 

De raad adviseert om op korte termijn de klemtonen te leggen op reeds gerapporteerde moeilijkheden van burgers:

• Het kunnen vinden van (gezondheids)informatie op maat;
• Zichzelf beschermen tegen ziekte met behulp van informatie uit verschillende media;
• Het evalueren van verschillende medische behandelingen;
• Het vinden van informatie over hoe omgaan met psychische problemen.

Op (midden)lange termijn moet er een transitie komen naar meer gezondheidsvaardig werken en organiseren zowel bij de overheid, als in zorg- en welzijnsorganisaties. 

Gezondheidsvaardigheden zijn namelijk een gedeelde verantwoordelijkheid. Voor het ABVV moet er geïnvesteerd worden in opleiding en bijscholing van het personeel in deze instanties. Zij zijn immers het eerste aanspreekpunt. Daarnaast is het belangrijk dat er blijvend aandacht gaat naar de inclusie van kwetsbare groepen door communicatie en dienstverlening af te stemmen op hun noden.

Auteur: elisabeth.Geenen@vlaamsabvv.be