Werk werd de laatste drie jaar – in het algemeen – iets werkbaarder. Al blijft er nog veel werk voor de boeg op vlak van stress en evenwicht werk-privé. Dat blijkt uit de driejaarlijkse werkbaarheidsmonitor.

In het voorjaar 2023 werd de zevende editie van de Vlaamse werkbaarheidsmonitor uitgevoerd door de Stichting Innovatie & Arbeid, het onderzoekscentrum van de SERV. De monitor peilt sinds 2004 om de drie jaar naar de werkbaarheid van jobs in Vlaanderen. 51,8% van de werknemers heeft vandaag een job zonder werkbaarheidsproblemen. Een lichte verbetering tegenover de voorbije jaren. Dat ligt vooral aan meer opleidingsmogelijkheden en een hogere motivatie. Op vlak van werkstress en evenwicht privé-werk is er nog wel wat werk te verzetten om het streefdoel van 60% werkbare jobs te halen.  

De verschillen tussen sectoren zijn bovendien groot. Dit blijkt opnieuw uit de recente sectoranalyses met resultaten uit de financiële sector, de groot- en kleinhandel en de dienstenchequebedrijven. We lichten in dit artikel kort de belangrijkste resultaten toe.

Financiële sector

De werkbaarheidssituatie in de financiële sector is de laatste 3 jaar achteruit gegaan. 47,4% van de werknemers in de financiële sector heeft in 2023 een werkbare job. In 2019 was dat nog 55,5%. Grote dooddoeners zijn werkstress en onevenwicht in de werk-privécombinatie. 40% van de werknemers gaat gebukt onder werkstressklachten. Bij 17% is er sprake van een onevenwicht tussen werk en privé.

Deze percentages liggen hoger dan gemiddeld op de Vlaamse arbeidsmarkt. De hoge werkdruk, overwerk zonder recuperatie en lange pendeltijden liggen hier mee aan de basis .

Toch zijn er ook positieve punten. Op vlak van autonomie en routinematig werk scoort de sector veel beter dan het Vlaamse gemiddelde en dat zorgt voor meer leerkansen. De financiële sector heeft een rijke geschiedenis inzake leermogelijkheden en dat zien we ook in de cijfers. In 2023 heeft amper 6,1% van de werknemers onvoldoende leermogelijkheden.

Groot- en kleinhandel

50,6% van de werknemers in de groot-en kleinhandel heeft een werkbare job, een status quo ten opzichte van 2004. Binnen de sector is werkstress het grootste knelpunt: 1 op 3  werknemers heeft werkstressklachten, 13,6% heeft symptomen van burn-out. Maar vooral het gebrek aan leermogelijkheden springt in het oog. 1 op 5 werknemers heeft onvoldoende leermogelijkheden. De sector scoort daarmee een pak slechter dan het Vlaamse gemiddelde, ondanks de verbeteringen van de laatste jaren.  

Dit kan onder meer verklaard worden door de aanwezigheid van meer routinematig werk, maar ook omdat de jobs binnen de sector de positieve trend op het vlak van autonomie niet volgen. Vooral in de kleinhandel zijn de resultaten niet goed. 27,4% van de werknemers ervaart daar een gebrek aan autonomie, 11,3% zelfs een acuut gebrek aan autonomie. 

Dienstenchequebedrijven

In de dienstenchequebedrijven zien we een veelvoud van problemen die de werkbaarheid onder druk zetten. Zo heeft 38% van de werknemers binnen de dienstenchequebedrijven werkstressklachten en 10,6% heeft problemen met de werk-privécombinatie. Maar vooral demotivatie en een gebrek aan leermogelijkheden zijn een groot probleem in de sector. 37,8% van het personeel ervaart motivatieproblemen en 51,7% heeft onvoldoende leermogelijkheden. Zo volgden maar 1 op 4 werknemers uit de sector een bijscholing in 2023, dit in vergelijking met 57% op de Vlaamse arbeidsmarkt. Ook de cijfers voor verzuim liggen opmerkelijk hoger dan in de overige Vlaamse sectoren en doorwerken tot het pensioen wordt minder vaak haalbaar geacht. De hoge werkdruk, het zeer grote aandeel aan routinematige jobs en de hoge fysieke belasting verklaren mee de resultaten.

Meer opleidingskansen en een ambitieus actieplan werkbaar werk

Ondanks dat er de laatste jaren wel vooruitgang is geboekt, zien we toch nog heel wat knelpunten in de dienstensector die de werkbaarheid onder druk zetten. Als we tot meer werkbare jobs willen komen, zullen er in de verschillende sectoren belangrijke stappen gezet moeten worden. Meer aandacht voor opleidingskansen, lagere werkdruk en meer taakvariatie zijn daarbij essentieel.

Het is dan ook onbegrijpelijk dat de minister van Werk Zuhal Demir de toegang tot het Vlaams opleidingsverlof beperkt tot enkel wie minstens 80% werkt. Het opleidingsverlof laat vandaag werknemers toe om tijdens de werkuren op eigen initiatief een opleiding te volgen, waarbij de werkgever gecompenseerd wordt. Vanaf 1 september 2025 verliest wie minder dan vier dagen per week werkt het recht. In de sector kleinhandel en de dienstenchequesector zijn deeltijdse contracten vandaag al sterk oververtegenwoordigd en liggen de opleidingskansen niet voor het rapen.

Binnen het sociaal overleg blijven we een ambitieus actieplan werkbaar werk voor alle werknemers eisen. Voldoende opleidingsmogelijkheden maken hier deel vanuit. De focus moet liggen op een collectieve aanpak van onderuit, waarbij werknemersvertegenwoordigers maximaal worden betrokken.

Auteur: elisabeth.geenen@vlaamsabvv.be