Binnen anderhalf jaar treedt er een nieuw Europees systeem voor koolstofbeprijzing in werking – het zogeheten ETS 2 – dat zich richt op transport en verwarming. In de praktijk betekent dit dat het duurder wordt om te reizen of je huis te verwarmen met vervuilende brandstoffen. Het is dan ook cruciaal dat onze overheden kwetsbare huishoudens niet aan hun lot overlaten bij deze aangekondigde prijsstijging.

Om hen te beschermen, werd het Sociaal Klimaatfonds in het leven geroepen. Dat fonds wordt gespijsd met een deel van de opbrengsten uit ETS 2 – een bedrag dat de komende jaren in de meerdere miljarden loopt. Tegen juni 2025 moet België aan de Europese Commissie een Sociaal Klimaatplan voorleggen. Daarin moet ons land duidelijk maken hoe het die middelen wil inzetten om een toename van energie- of vervoersarmoede te voorkomen – of minstens te beperken. Op dit moment onderhandelen de gewesten en de federale overheid over de verdeling van de ETS 2-middelen en over het Belgisch Klimaatplan. De inzet is dus hoog.

België mag deze kans niet missen. Tegen juni moet er een plan op tafel liggen dat toont hoe de verschillende beleidsniveaus samen de risico’s van ETS 2 kunnen aanpakken. Als we die middelen slim inzetten, kunnen we kwetsbare gezinnen beschermen tegen alsmaar hogere rekeningen. Aan onze overheden: verspil deze kans niet in eindeloze discussies over de verdeling van het geld. Verdeel het op basis van sociale noden, kom snel tot een akkoord en lever op tijd een sterk, goed afgestemd plan.

Om kwetsbare huishoudens en kleine ondernemingen te beschermen, moeten overheden tegelijk beschermen én investeren.

Eerst beschermen. Het is duidelijk dat mensen die vandaag al moeite hebben om rond te komen, niet zomaar een prijsstijging kunnen dragen – zeker niet als ze jaren moeten wachten op renovatiepremies of nieuwe bussen. Voor hen moet vanaf dag één van ETS 2 gerichte financiële steun klaarstaan.

Daarna investeren in de toekomst. Een echte breuk met fossiele brandstoffen lukt alleen met grootschalige investeringen. Kwetsbare huishoudens moeten sneller geholpen worden om van die fossiele afhankelijkheid los te komen. Zorg dat ze zich kunnen verplaatsen zonder benzine of diesel, en verwarmen zonder aardgas of stookolie. Dat kan alleen met bijkomende, grootschalige investeringsmaatregelen die een fossielvrij leven mogelijk maken – bijvoorbeeld via collectieve renovaties in kwetsbare wijken. Niemand mag uit de boot vallen. Het Sociaal Klimaatplan moet daarom ook de renovatie van de private huurmarkt versnellen en huurbescherming garanderen.

Bovendien moeten onze overheden erkennen dat het Sociaal Klimaatfonds bijlange niet genoeg is. Álle inkomsten uit ETS 2 – en niet alleen het deel dat nu voor het fonds is gereserveerd – moeten worden ingezet om kwetsbaren te beschermen én te investeren in een duurzame toekomst.

Het afbouwen van fossiele brandstoffen is nochtans noodzakelijk. Dat lukt alleen met krachtig en samenhangend beleid, verankerd in een Nationaal Energie- en Klimaatplan – dat voorlopig nog ontbreekt. De koolstofmarkt op zichzelf volstaat niet. Het instrument moet deel uitmaken van een breder pakket aan ambitieuze maatregelen, gedragen door een duidelijke langetermijnvisie.

Enkel als de opbrengsten van ETS 2 gericht worden ingezet voor wie het meest kwetsbaar is, kunnen we spreken van een écht rechtvaardige klimaattransitie – één die zowel ecologische als sociale doelstellingen dient.