De NAR en CRB publiceerden gezamenlijk op 19 februari een advies over het tweejaarlijks verslag van het Steunpunt Armoedebestrijding, Precariteit en Sociale Uitsluiting met als titel "De financiële dimensie van armoede. Bijdrage aan politiek debat en actie.”

Dit lijvige verslag behandelde zes thema’s: 

• inkomen
• stijgende levensduurte
• recht op bijkomende financiële ondersteuning
• overmatige schuldenlast
• financiële gevolgen van de digitalisering van diensten en van geld
• effectieve toegang tot rechten. 

Binnen elk van deze thema’s kwamen de experten van het Steunpunt op basis van overleg met ervaringsdeskundigen tot concrete beleidsadviezen van hoge kwaliteit waar het ABVV zich grotendeels achter kan scharen. Helaas bleken de werkgeversorganisaties niet bereid om ondanks onze voorstellen ernstig te reflecteren over de beleidsaanbevelingen van het Steunpunt. Zelfs de meest onschuldige suggesties stootten op het njet van de werkgeversbank. Er kon enkel tekst uit bestaande adviezen worden overgenomen. Het ABVV betreurt dit. 

Inkomen

In het onderdeel over inkomen legden ze de onder meer de nadruk op het versterken van de OCMWs met personeel en middelen om hulpvragers snel en effectief van een menswaardig inkomen te verzekeren. Ze roepen op om de aanvullende steun die door OCMW’s kan toegekend worden op een structurele manier met federale middelen te financieren, zodat ze deze niet enkel met eigen middelen moeten bekostigen. 

Daarnaast vragen ze het verhogen van de minimuminkomens (het minimumloon, de vervangingsinkomens en de bijstandsuitkeringen) tot minstens het niveau van de armoederisicogrens, zoals het VN-Comité voor economische, sociale en culturele rechten aanbeveelt in zijn slotbeschouwingen bij de vijfde periodieke evaluatie van België.

Het Steunpunt vraagt ook expliciet de welvaartsvastheid van de minimuminkomens te garanderen via de welvaartsenveloppe zodat iedereen de (stijgende) kosten voor levensonderhoud kan dragen.

Het advies van de sociale partners herhaalt verschillende gelegenheden waarbij de sociale partners zich hebben uitgesproken over doelstellingen met betrekking tot het verminderen van de armoede, met name Agenda 2030 van de Verenigde Naties en de Europese sokkel van rechten. 

Het advies brengt ook de engagementen met betrekking tot de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG) in herinnering. Het ABVV wist te behouden dat deze indicatoren kunnen dienen om de achterstand te identificeren die België oploopt in het bereiken van deze doelstellingen. De werkgeversorganisaties wilden namelijk toevoegen dat het om een ‘eventuele’ achterstand gaat, terwijl de evaluaties duidelijk wijzen op een achterstand op vele indicatoren. Volgens de laatste evaluatie door het Planbureau is de evaluatie ongunstig of onbepaald voor 35 van de 51 indicatoren. Voor die indicatoren zullen extra inspanningen nodig zijn om de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN te bereiken.

Stijgende levensduurte

Het Steunpunt gaf verschillende aanbevelingen om de koopkracht van basisproducten en diensten te beschermen en de betaalbaarheid van energie en energiezuinig wonen te verzekeren.

In het advies van de sociale wordt er uitgebreid verwezen naar het rapport Werkgelegenheid en Competitiviteit 2023 waarin de oorzaken en gevolgen van de inflatie onder de loep werden genomen. Aangezien er in het Rapport uit 2023 uitgebreid naar werd verwezen, kon niet worden vermeden dat een studie van Capeau over de gecombineerde impact van inflatie en energiemaatregelen werd aangehaald waarin onder meer de overcompensatie van sommige groepen aan bod komt. Met respect voor het acquis van het Rapport uit 2023 hebben de vakbonden wel toegevoegd dat erop zij gewezen dat bij de berekening van de consumptieprijsindex rekening is gehouden met de maatregelen van de regering, die tot gevolg heeft gehad dat de stijging van de indexprijzen is gematigd en de overcompensatie is verminderd (nog meer voor de rijkste huishoudens).

Wat betreft de Woningmarkt hebben de vakbonden bekomen dat een belangrijke paragraaf werd ingevoegd die erop wijst dat volgens de Koning Boudewijnstichting het risico op energiearmoede bij huurders (34,9%) 2,5 keer hoger dan het risico voor eigenaars (14,5%). Ondanks de lagere gemiddelde kwaliteit van huurwoningen en de specifieke barrières waarmee de sector wordt geconfronteerd, zijn de overheidsbudgetten en -steun (met inbegrip van subsidies voor energierenovatie) verhoudingsgewijs meer gericht op eigenaar-bewoners en zeer weinig op de huurmarkt. Het is daarom essentieel dat alle huishoudens, inclusief de armsten en huurders, toegang hebben tot energie-efficiënte woningen.

Recht op bijkomende financiële ondersteuning

Het Steunpunt onderlijnt het recht op bijkomende financiële ondersteuning voor iedereen met een laag inkomen opdat iedereen volwaardig aan de samenleving kan deelnemen. Aangezien hier geen acquis over is, werd het hoofdstuk niet besproken in het advies.

Financiële gevolgen van digitalisering diensten en geld

Het Steunpunt vestigt de aandacht op bereikbaarheid van de overheidsdiensten. Dat kan door naast de digitale weg ook de andere vormen van toegang als volwaardige contactkanalen te behouden. Daarnaast willen ze ook de toegang tot het internet en financiële diensten versterken.

De sociale partners vinden dat digitale inclusie een belangrijk punt is, aangezien digitale uitsluiting en de digitale kloof nog steeds een reëel probleem zijn voor bepaalde bevolkingsgroepen omdat de toegang tot ICT niet voor alle groepen gelijk is.

Effectieve toegang tot rechten

Het Steunpunt stelt onder meer dat de automatische toekenning van rechten veel mogelijkheden biedt om de niet-toegang en het niet-gebruik van rechten tegen te gaan. De rechten worden immers ambtshalve toegekend door een bevoegde dienst of instelling, zonder dat de rechthebbende een initiatief moet nemen. Het beveelt daarom aan om de verschillende mogelijkheden voor automatische toekenning maximaal toe te passen.

De sociale partners verwijzen opnieuw naar verschillende adviezen waarin ze onder andere benadrukken dat ze voorrang willen geven aan administratieve vereenvoudiging om meer garanties te bieden op het vlak van toegankelijkheid en effectiviteit van de dienstverlening. De Nationale Arbeidsraad stelde eerder ook dat de digitalisering kan bijdragen aan de automatisering van sociale rechten en tot het wegwerken van de non-take up.

Regering-De Wever-Bouchez

Het leidt trouwens geen twijfel dat de regering-De Wever-Bouchez diametraal tegen het tweejaarlijks verslag van het Steunpunt in gaat met onder andere het leeghalen van de welvaartsenveloppe, terwijl het tweejaarlijks verslag er sterk de nadruk op legt dat de minimumuitkeringen zich, in bijna alle gezinssituaties, onder de armoederisicogrens bevinden én expliciet vraagt om de minimuminkomens te verhogen. 

Het Steunpunt vraagt om samenwonenden niet te straffen, maar het regeerakkoord scherpt het gezinsbegrip voor bijstandsuitkeringen verder aan. De strijd tegen non-take-up van rechten kan volgens het Steunpunt worden gevoerd door een automatische toekenning van rechten, mits het behoud van niet-automatische parallelle procedures en voldoende mogelijkheden voor menselijke contacten, loketwerking en begeleiding. 

In het regeerakkoord wordt de strijd tegen non-take-up echter beperkt tot inzetten op financiële en digitale geletterdheid. Nochtans benadrukt het Steunpunt dat de redenen van non-take-up zich vaak niet bij de rechthebbenden zelf situeren, maar eerst en vooral bij de regelgevingen en de toepassing ervan. Daarom spreekt het Steunpunt over niet-toegang en niet-gebruik van rechten. Een verwijzing naar deze terminologie komt niet voor in het regeerakkoord en was ook niet bespreekbaar voor de werkgeversorganisaties.

Auteur: niels.morsink@abvv.be