Een doorbraak van extreemrechts tegenhouden, is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Om niet verder opgegeten te worden door extreemrechts, moeten democraten van alle politieke strekkingen hun rug rechten. Middenveldorganisaties en individuen roepen daarom op tot een denormalisering van extreemrechts.

Dinsdag start het proces tegen Dries Van Langenhove en zes andere beklaagden van Schild & Vrienden. Politieke partijen en mediabedrijven moeten de dreiging van extreemrechts serieus nemen, en stoppen met een platform te bieden aan hun ideeën en vertegenwoordigers. Een doorbraak van extreemrechts tegenhouden, is een verantwoordelijkheid van ons allemaal.

In april 2004 veroordeelde het hof van beroep in Gent drie vzw's van het toenmalige Vlaams Blok voor inbreuken op de antiracismewet. Volgens het hof verleenden de vzw's hun medewerking aan een vereniging – Vlaams Blok – die systematisch aanzet tot discriminatie. Het toenmalige Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding – vandaag bekend als Unia – en de Liga voor de Mensenrechten hadden het proces aangespannen.

Bijna twintig jaar later gaan dezelfde burgerlijke partijen, aangevuld met individuele burgers die doelwit werden van Schild & Vrienden, opnieuw de strijd aan. Oprichter Dries Van Langenhove en zes medeverdachten moeten zich verantwoorden voor negationisme en het aanzetten tot discriminatie, en voor racistische haat of geweld op hun communicatieplatformen. Een deel van de haatbeelden en -berichten kwam aan het licht in een reportage van het VRT-magazine Pano in 2018. Die memes hadden als doel, onder het mom van humor, de grofste beledigingen en haat de wereld in te sturen: er werd gespot met de Holocaust, geposeerd met wapens, nazi-ideologie werd verheerlijkt.

Twee gezichten

In die periode kon Schild & Vrienden nog beschouwd worden als een geradicaliseerde studentenclub die er twee gezichten op nahield: keurig gekapte jongens enerzijds, onvervalste haatzaaiers en racisten achter de schermen. Vandaag is hun politieke gewicht veel groter geworden. Dries Van Langenhove zetelde van 2019 tot en met 2023 als onafhankelijke in de Vlaams Belang-fractie in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Twee andere beklaagden hebben mandaten voor of zijn tewerkgesteld door het Vlaams Belang.

De uitstap van Van Langenhove uit het Parlement – naar eigen zeggen ‘omdat hij zich meer activist dan politicus voelt' – betekent geenszins een breuk met de partij. Op YouTube kondigde die aan dat ‘Dries onze strijd verderzet buiten het parlement'. Zijn met haat overladen complotten, openlijk racisme en homo- en transhaat, en intimiderende acties: niets kan ervoor zorgen dat Vlaams Belang afstand neemt van Van Langenhove.

Knokploegen

Het is een ondertussen gekend fascistisch schema: de electorale opkomst van extreemrechts gaat gepaard met gewelddadige groepen die op straat tegenstanders en minderheden intimideren. Voorbeelden daarvan zagen we onlangs in onder andere Brazilië en de VS en ook dichterbij in Polen en Hongarije. In Italië perkt de radicaal-rechtse regering van Giorgia Meloni bestaande lgbtq+- rechten in. De recente uithalen van Van Langenhove, waarbij hij winkeliers intimideerde, zijn gezelschap Pride-vlaggen vandaliseerde, en bezoekers van een queer expo confronteerde met pedofiliebeschuldigingen, leverden een klacht op van belangenorganisatie Çavaria.

Uit de Pano-reportage en het gerechtelijk onderzoek werd duidelijk dat Schild & Vrienden zijn aanvallen nauwkeurig orkestreerde. Ondertussen maken haatcampagnes deel uit van het politieke klimaat. Onlangs nog werd columnist Dalilla Hermans zodanig onder vuur genomen dat zij en haar gezin politiebescherming nodig hadden. Ook daar is de agressie terug te leiden naar het netwerk rond Schild & Vrienden.

Offline geweld

Antiracismeorganisaties onderzochten de effecten van dat soort haatcampagnes: niet alleen zijn de psychologische, sociale en economische gevolgen voor de doelwitten bijzonder groot, ook op maatschappelijk en politiek niveau missen ze hun doel niet: bepaalde groepen worden verjaagd uit het publieke debat, vaak onder het mom van de vrijheid van meningsuiting. In bijna de helft van de gevallen gaat online haat over in offline geweld.

Waar het vroeger nog ondenkbaar was dat het Vlaams Belang voorgesteld en behandeld werd als eender welke andere partij, zien we dat nu steeds meer gebeuren. Vooral in de media is de normalisering razendsnel geëvolueerd. Ook in middenveldorganisaties en culturele instellingen is het niet meer vanzelfsprekend om extreemrechts buiten te houden en in de universiteiten krijgen ze een platform onder het mom van vrije meningsuiting.

Die situatie is buitengewoon ernstig. Het proces tegen Schild & Vrienden zal moeten aantonen of onze rechtsstaat de juridische instrumenten in huis heeft om dat soort neofascistische dreigingen in te dijken, of op zijn minst te veroordelen. Maar Justitie kan nooit de enige oplossing zijn voor politieke malaises. Onze democratie is ziek, en om niet verder opgegeten te worden door extreemrechts, moeten democraten van alle politieke strekkingen hun rug rechten. Dat betekent dat we – journalisten, middenveldorganisaties, politieke partijen, burgers – extreemrechts moeten denormaliseren.

Deze tekst verscheen eerder in De Morgen en werd ondertekend door verschillende middenveldorganisaties en personen, waaronder Miranda Ulens (algemeen secretaris ABVV), Marc Leemans (ACV), Eva Brems (prof. Human Rights Law UGent), Rik Pinxten (gewoon hoogleraar UGent), Johan Leman (em. prof. KU Leuven), Guy Vanthemsche (em. hoogleraar geschiedenis VUB) en Pieter Lagrou (prof. hedendaagse geschiedenis ULB). De volledige lijst is terug te vinden op de website van Hand in Hand.