Hoera, vakantie! Eindelijk even uitblazen. Maar “het wordt een hete zomer”… vooral voor ouders die opnieuw de vakantiepuzzel mogen leggen. Uitstapjes, opvang, grootouders, kampjes, sleepovers, playdates – zeven tot negen weken lang geen school, maar wel zorgen. Zoals elk jaar zullen de cijfers van de RVA weer pieken: in juli en augustus nemen veel ouders ouderschapsverlof op.

De Arizona-regering wil de ouderschapsverloven beter stroomlijnen en zo de combinatie van werk en gezin ondersteunen. Daarom werkt ze aan de zogenaamde ‘rugzak’-hervorming. Het idee? Elk kind krijgt een ‘rugzakje’ met een familiekrediet aan verlofrechten – moederschapsrust, geboorteverlof, ouderschapsverlof en tijdskrediet – die ouders, plusouders en, nieuw in het rijtje, grootouders onderling kunnen verdelen. Geïnspireerd door Scandinavische modellen wil dit voorstel zorgtaken eerlijker verdelen tussen mannen en vrouwen. Maar ondanks die goede bedoelingen is het cruciaal om de ambities aan de realiteit te toetsen. Want deze hervorming kijkt voorbij aan de échte noden van veel gezinnen. Als onze kritische bedenkingen genegeerd worden, dreigt ze net het tegenovergestelde effect te hebben: de genderongelijkheden alleen maar groter maken. 

Een vals goed idee

Deze hervorming betekent een fundamentele paradigmaverschuiving waar we niet zomaar aan voorbij mogen gaan. Vergeet niet: ouderschapsverlof en andere thematische verloven zijn in de eerste plaats rechten van werknemers en werkneemsters. Ze zijn er om hen te helpen werk en zorg – voor hun kinderen of andere kwetsbare familieleden – te combineren. Nu dreigt een radicale ommekeer: die verlofdagen zouden niet langer gekoppeld zijn aan de werknemer, maar aan het kind zelf. Dat kind ‘opent’ zo rechten, niet alleen voor de ouders, maar ook voor grootouders en zelfs stiefouders.

Op het eerste gezicht klinkt het idee aantrekkelijk. Het huidige systeem is complex en ondoorzichtig, terwijl de regering nu een eenvoudige en duidelijke oplossing biedt: alle verlofdagen bundelen in één ‘rugzak’ waaruit je kunt putten zolang er dagen over zijn. Maar als je beter kijkt, blijkt die oplossing hoogstens een schijnbare verbetering – en in het slechtste geval een regelrechte aantasting van werknemersrechten, vooral voor vrouwen.

Het eerste gevaar waar we voor waarschuwen is de mogelijke verkorting van de moederschapsrust – een nodige periode waar de moeder haar lichaam kan laten rusten. Door moederschapsrust in een ‘gemeenschappelijke pot’ te stoppen en moeders toe te staan een deel ervan aan hun partner over te dragen, komt hun gezondheid na de bevalling serieus onder druk te staan. Ter herinnering: met 15 weken moederschapsrust – en voor zelfstandigen zelfs maar 12 weken – bengelt België onderaan de Europese ladder. Het is onaanvaardbaar dat de strijd voor meer gelijkheid ten koste gaat van de bescherming van moeders.

Moeders, dubbele verliezers

Het tweede gevaar van dit ‘rugzak’-plan is dat moeders er dubbel voor gestraft worden. Ervaringen in andere landen tonen namelijk aan dat de overdraagbaarheid van verlofdagen níet leidt tot een eerlijkere verdeling, maar de genderkloof juist verdiept. Niet voor niets proberen landen zoals Zweden en Finland, die dit systeem invoerden, het nu weer bij te sturen. Kijk daarentegen naar Spanje: daar is geboorteverlof deels verplicht, even lang als de moederschapsrust en volledig betaald. Het resultaat? Vrouwen en mannen delen de zorgtaken er bijna gelijk. 

Betere en deels verplichte verloven voor vaders en plusouders: dat zijn maatregelen met een echt positief effect. Anders nemen moeders een groot deel van het verlof op dat oorspronkelijk bedoeld is voor de vader of plusouder. Met rampzalige gevolgen voor hun deelname aan de arbeidsmarkt, hun inkomen en hun pensioen.

Nieuw instrument voor huiselijk geweld?

In een systeem waarin verlof kan worden overgedragen, lopen vaders die hun arbeidstijd wat willen verminderen om voor hun kind(eren) te zorgen dan niet het risico scheef bekeken te worden door hun werkgever, die liever ziet dat ze die verantwoordelijkheid “uitbesteden”aan de moeder, grootmoeder of stiefmoeder?

De steeds meer voorkomende eenoudergezinnen, van wie meer dan 80% bestaat uit alleenstaande moeders, zouden aanspraak kunnen maken op de volledige "rugzak". Wij zijn daar blij om, maar maken ons zorgen over de waas die nog hangt over de verhoogde uitkering, terwijl net die ouders al kwetsbaarder zijn en meer moeite hebben om het vol te houden op de arbeidsmarkt.

En dan is er nog de praktische toepassing van een dergelijke hervorming. Wat als een "vereenvoudiging" van het systeem wordt voorgesteld, blijkt in werkelijkheid een haast onmogelijke puzzel voor gezinnen: ze moeten het eens worden over de verdeling van die "rugzak". Waartoe zal dit dan leiden bij moeilijke scheidingen tussen ouders, en nog erger, bij gevallen van partner- en intrafamiliaal geweld? De fameuze "rugzak" wordt zo misschien een nieuw instrument van postrelationeel geweld. Zal justitie in de toekomst af te rekenen krijgen met nieuwe soorten familiegeschillen rond de verdeling van ouderverloven? 

Doorslaggevende factor: hogere uitkeringen

Wij, vrouwen- en gezinsorganisaties, roepen de regering formeel op om de persoonsgebondenheid van ouderverloven te behouden – zonder mogelijke overdracht – en de moederschapsrust echt te beschermen door het toegankelijk te maken voor alle moeders, ongeacht hun beroepsstatus. Om een betere verdeling van ouderverloven te bevorderen en meer mannen aan te moedigen er gebruik van te maken, blijft het bedrag van de uitkering de meest bepalende factor. Wij scharen ons dan ook achter elke hervorming die de duur en vergoeding van ouderverloven verbetert en ze toegankelijker maakt voor alle werknemers.

Ten slotte is het dringend nodig om betaalbare en kwalitatieve diensten te versterken en te valoriseren zodat ze echt beantwoorden aan de noden van gezinnen (kinderopvang, thuisoppas, enz.) -. Familiekrediet mag niet worden ingezet als een individuele oplossing om tekortkomingen in openbare en collectieve diensten te compenseren.

In onze organisaties pleiten we elke dag voor een meer gelijkwaardige samenleving, waarin het gezinsbeleid de emancipatie van iedereen bevordert. We roepen de beleidsverantwoordelijken dan ook op om rekening te houden met onze bezorgdheden: de strijd tegen genderongelijkheid en de aandacht voor verschillen tussen gezinnen moeten onze gids zijn bij de concrete uitwerking van maatregelen.

Initiatiefnemers

• ABVV-FGTB
• Femmes CSC – ACV Gender
• Furia
• La Ligue des familles
• Soralia
• Vie Féminine

Ondertekenaars

• Collectief 8 maars
• Commission Femmes CEPAG (FGTB Wallonne)
• Des Mères Veilleuses
• Ella  
• Fédération des Services Maternels et Infantiles (FSMI)
• Fédération Laïque des centres de planning familial
• Mode d’Emploi asbl
• SOPHIA - Réseau belge des études de genre - Belgisch netwerk voor gender studies
• UCLouvain - GREG - groupe de recherche en Etudes de Genre
• Vrouwenraad
• Zij Kant