Deze bijdrage werd eerder gepubliceerd in De Morgen.

Carine Thibaut (directeur Amnesty International Belgique Francophone) neemt het namens de coalitie Recht op Protest* op voor de vrijheid van vereniging. ‘De internationale context is alarmerend: steeds meer landen verbieden of beperken verenigingen en vakbonden onder het mom van veiligheid.’

Er ligt een alarmerend ontwerp op tafel bij de federale regering: minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) wil de administratieve ontbinding van een vereniging mogelijk maken – zonder tussenkomst van een rechter. De regering dreigt daarmee afbreuk te doen aan de vrijheid van vereniging, verankerd in artikel 27 van de grondwet.

De voorgestelde wet zou de minister van Binnenlandse Zaken bevoegd maken om, op basis van rapporten van de veiligheidsdiensten, de ontbinding van een vereniging voor te stellen aan de ministerraad. Het ontwerp voorziet ook strafrechtelijke sancties voor wie deelneemt aan de activiteiten van een verboden vereniging of haar symbolen gebruikt.

Het Mensenrechteninstituut (FIRM) luidde al de alarmbel: het ontwerp perkt mensenrechten in, zoals de vrijheid van vereniging en meningsuiting, en voldoet niet aan de principes van wettigheid en proportionaliteit.

Vage termen

Het voorontwerp gebruikt vage begrippen als ‘radicalisme’ zonder duidelijke wettelijke basis. Het zou het ook mogelijk maken om feitelijke groeperingen te ontbinden, die van nature geen rechtspersoonlijkheid hebben. Hoe kun je iets ontbinden dat juridisch niet bestaat en hoe dwing je dat af? Het antwoord is zo vaag dat het huidige ontwerp zou “kunnen leiden tot een lijst van termen en slogans waarvan het gebruik voor de hele bevolking verboden zou zijn”.

Voor sommige organisaties zou het wetsontwerp niet van toepassing zijn, waaronder politieke partijen en vakbonden. Maar ook hier is de terminologie te vaag.

Ook voor verenigingen zijn er uitzonderingen maar als zo’n vereniging afwijkt van haar oorspronkelijke doel kan de minister alsnog ingrijpen. Beslist de minister van Binnenlandse Zaken dan of organisaties als Amnesty International of Greenpeace ‘afwijken’ van hun doel? Zo krijgt de regering een instrument om kritische organisaties te treffen en fundamentele vrijheden te beperken.

Recht op verdediging

Het wetsontwerp geeft de uitvoerende macht buitensporige bevoegdheden, zonder de nodige waarborgen voor een eerlijk proces. Opvallend is dat de getroffen organisaties geen toegang zouden krijgen tot de veiligheidsrapporten waarop de beslissing steunt. Voor feitelijke verenigingen wordt de kans op een goede verdediging nog beperkter.

De ontbinding of het verbieden van een vereniging is een van de verregaandste inperkingen op het recht op vrijheid van vereniging. De speciale rapporteur van de VN benadrukt dat de ontbinding van een vereniging alleen mogelijk mag zijn in geval van duidelijk en imminent gevaar en enkel na een flagrante schending van de nationale wet, in overeenstemming met het internationale recht. Elke ontbinding moet ook door een rechtbank worden uitgesproken.

De rechterlijke macht heeft al middelen om illegale daden aan te pakken, met waarborgen voor een eerlijk proces. Nu zou die taak, zogezegd omdat justitie te traag werkt, worden doorgeschoven naar de regering: zonder waarborgen, zonder transparantie en op basis van geheime rapporten van de veiligheidsdiensten.

De achterstand bij justitie kan geen reden zijn om zulke verregaande macht aan de regering te geven. Dat is een gevaarlijke verschuiving van de macht van de rechter naar de minister.

Grondrechten in gevaar

In Frankrijk toont de ontbinding van het collectief Soulèvements de la Terre, later vernietigd door de Raad van State, hoe zulke wetten misbruikt worden. In het Verenigd Koninkrijk werden al meer dan tweeduizend vreedzame demonstranten gearresteerd omdat ze protesteerden tegen het verbod op de pro-Palestijnse actiegroep Palestine Action. Het ontwerp van minister Quintin dreigt België op hetzelfde gevaarlijke pad te brengen.

De internationale context is alarmerend: steeds meer landen verbieden of beperken verenigingen en vakbonden onder het mom van veiligheid. We moeten waakzaam blijven.

Het ontbinden van een vereniging mag geen ministeriële bevoegdheid worden. Het ontwerp dat op tafel ligt, is een gevaarlijke tekst en bedreigt onze mensenrechten. Als we dit toelaten, geven we deze en volgende regeringen een middel in handen om kritiek te smoren.

*De coalitie Recht op protest bestaat uit ABVV, ACV, ACLVB, Amnesty International België, Liga voor Mensenrechten, Ligue des Droits Humains, Greenpeace, MOC, PAC, Cepag, Beweging.net.